استان مرکزی در ماه رمضان؛ سنت‌ها، آداب و میزبانان افطار
ماه مبارک رمضان، ماه رحمت و برکت، در استان مرکزی با آداب و رسوم خاص خود همراه است. از برگزاری مراسم‌های ویژه افطار گرفته تا تهیه غذاهای سنتی، این استان همواره به عنوان میزبان مراسم‌های معنوی و فرهنگی در این ماه مبارک شناخته می‌شود.
ماه مبارک رمضان در بین ماه‌های سال قمری، از قداست و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است چنانکه در دعای مخصوص آن می‌خوانیم: «.. و هذا شهر عظمته و کرمته و شرفته و فضلته علی الشهور...».
در این ماه سفارش به گرفتن روزه شده است، روزه از عبادات نه تنها اسلامی بلکه سفارش شده در تمامی ادیان گذشته، به منظور افزایش تقوی و پرهیزکاری است.
ماه رمضان به عنوان یک ماه مهم در تقویم اسلامی، باعث تغییرات عمیقی در الگوی زندگی و سبک زندگی افراد می‌شود که به تقویت ارتباطات اجتماعی، تغییرات در الگوی غذایی و ساعات خواب و بیداری و تغییرات در فعالیت‌های روزانه مرتبط با کار، تحصیل و تفریح منجر می‌شود.
این عادت با ویژگی‌های مذهبی و فرهنگی خود، نه تنها به افزایش اعتقادات مذهبی، بلکه به تقویت ارتباطات خانوادگی و اجتماعی کمک می‌کند و به عنوان یکی از نمادهای اصلی هویت فرهنگی ماه رمضان شناخته می‌شود. بنابراین، ماه رمضان با تأثیرات فرهنگی و مذهبی خود، نه تنها به تقویت هویت مذهبی و فرهنگی افراد کمک می‌کند، بلکه به تشکیل یک هویت مشترک و ارتقای ارزش‌های انسانی و اجتماعی در جوامع اسلامی نیز کمک می‌کند.
بنابراین، ماه رمضان با تأثیرات روحانی و معنوی خود می‌تواند به تقویت ارتباط با خداوند، ارتقاء اعتقادات و ارزش‌های مذهبی ، تقویت همبستگی و انسجام اجتماعی و توسعه مهارت‌های روحانی و اخلاقی افراد کمک کند.
این ماه به عنوان یک فرصت برای تقویت ارتباطات خانوادگی و اجتماعی شناخته می‌شود، زیرا مراسم‌های افطار و سحری باعث می‌شود که افراد به صورت گروهی یا خانوادگی دور هم جمع شوند و وقت خوبی را با یکدیگر بگذرانند در استان مرکزی با توجه به اینکه مردم متدین و باخدایی هستند آیین‌های خاصی در روستاها و شهرهای مختلفی برگزار می‌شود که نشان دهند اهمیت گذشتگان متدین این خطه، به ماه پرفضیلت رمضان است.
در یکی ۲ سال اخیر ماه رمضان با آخرین روزهای سال و عید نوروز تلاقی پیدا کرده هرچند روزهای پایانی سال برای مردم مشغله‌های خود را دارد مثل خانه تکانی و آماده شدن برای استقبال بهار را به دنبال دارد اما مردم مومن استان مرکزی آیین‌های ماه مبارک رمضان را به خاطر همزمانی با آغاز سال جدید فراموش نکرده‌اند بلکه با اهتمام بیشتری به استقبال ماه مهمانی خدا رفته‌اند. آنان با تدارک افطاری همزمان با عیددیدنی تلاش می‌کنند با یک تیر دو نشان بزنند و با برنامه‌ریزی می‌کوشند حرمت این ماه پر فضیلت را با آیین ملی و سنتی نوروز حفظ کنند.
زنان در این بین نقش پررنگی دارند آنان زودتر از سالهای گذشته خانه تکانی و خرید نوروز را انجام دادند تا بتوانند در مهمانی خدا به موقع حاضر شوند و با همراهی خانواده در تدارک برگزار افطاری و فیض بردن از ماه مهمانی خدا هستند.
اکنون که ماه رمضان با سال جدید همزمان شده مردم مومن استان مرکزی می‌کوشند تا عیددیدنی را به بعد از افطار موکول کنند و یا با آن با دادن افطاری به مهمانان خود بر ثواب از این ماه بهره ببرند.
این آیین کم کم به سنت‌هایی در سالهای اخیر که ماه رمضان و عید نوروز همزمان شده، تبدیل شده و مردم مومن، به خوبی می‌دانند که نباید یک دستور الهی را با سنت ملی، فراموش کنند بلکه با برنامه‌ریزی دقیق نه تنها از اجر رمضان، نکاهند بلکه با پهن کردن سُفره افطار و دادن مهمانی با عنوان مهمانی نوروزی هر دو سنت را برپا کنند.
ماه رمضان در گوشه گوشه ایران مملو از آداب‌ورسومی است که گرچه امروزه تنها یادگاری شیرین از برخی از آن رسم و رسوم باقی‌مانده اما هنوز هم می‌توان صدای خدا را از بلندای ملکوت در این ماه زیبا شنید.
ماه رمضان در هر گوشه‌ای از کشور علاوه بر حفظ ساختارهای متعارف شرعی، با آیین‌های خاص برگزار می‌شود، حتی اقوام مختلف مردم ایران از لر، ترک، کرد، فارس، اهالی جنوب، شمال، غرب و شرق در برخی آداب و سنن با یکدیگر مشترک و تنها اختلاف در نام آن آیین به دلیل تفاوت در گویش‌ها و زبان‌ها است.
با مرور این آئین‌ها می‌توان آیینه رسوم قدیمی را که غبار فراموشی گرفته‌اند صیقل داد و پای سفره‌های افطاری مردمان این کهن سرزمین نشست و دعای سحر را از قلب ایران زمزمه کرد.
خانه تکانی
در خمین و بسیاری از روستاهای آن رسم بر این است که قبل از آمدن ماه رمضان خانه تکانی می‌کنند و همانگونه که برای بهار طبیعت آماده می‌شوند این بار هم خود را برای بهار قرآن آماده می‌سازند.
کلوخ اندازان
آیین ویژه‌ای به نام کلوخ اندازان، در بین خانواده‌های فراهانی و بخش‌هایی از استان مرکزی مرسوم است که معمولا در آخرین روز ماه شعبان انجام می‌شود. در این آیین بزرگ هر فامیل اغلب به عنوان عصرانه آش رشته تدارک می‌دید و با جمع کردن خویشان دور هم، به میمنت و مبارکی آمدن ماه میهمانی خدا، جشن کوچکی را برگزار می‌کرند.
رؤیت حلول ماه رمضان
یکی از آداب و رسوم محلی در شهرستان‌های استان به خصوص در دلیجان و خمین در ماه مبارک رمضان این است که جوانان این شهرستان از سه روز مانده به این ماه مبارک به بلندترین ارتفاع در شهر خود می‌روند و در انتظار حلول ماه، شب زنده داری می‌کنند. در این مراسم، جوانان پس از دیدن ماه، با ندای‌الله اکبر، خبر از حلول ماه مبارک رمضان می‌دهند.
هدیه ماه رمضان
«سر زبانی» نام هدیه‌ای است که قبل از فرا رسیدن این ماه پر برکت خانواده‌های روستایی به نوجوانانی اهدا می‌کنند که برای اولین بار می‌خواهند روزه بگیرند تا آنان را برای روزه گرفتن تشویق کنند.
سحر خوانی
یکی دیگر از آداب و رسوم محلی مخصوص ماه مبارک رمضان در شهرستان‌های مختلف استان مرکزی، سحر خوانی است. در این مراسم، هر شب نوجوانی بر بام خانه‌ای در محله خود می‌رود و با کوبیدن بر یک طبل و خواندن مناجات، سحرخوانی را آغاز می‌کند.
هر چه زمان به پایان سحر و طلوع خورشید نزدیک می‌شود، کوبیدن چوب بر طبل سریع تر می‌شود تا روزه‌داران بدانند دیگر وقت اذان است و باید از خوردن پرهیز کنند و برای اقامه نماز آماده شوند. با رسیدن وقت اذان، نوجوانی خوش‌صدا بر بام مسجد ندای ملکوتی اذان را سرمی‌دهد.
برگزاری آیین سحرخوانی یکی از سنن رایج منطقه فراهان است. اغلب سحرخوانان از بین افرادی انتخاب می‌شدند که با سواد و خوش صدا باشند و با اشعار ادبی، مناجات و دعاها آشنایی کامل داشته باشند.
سحرخوانان از شب اول ماه مبارک رمضان بر پشت بام خانه مسجد و یا تکایا رفته با قرائت دعا و شعرهایی با مضامین تسبیح و مدح پروردگار رحمت و شفقت خواهی و طلب بخشش و آمرزش را تا اذان صبح ادامه می دادند.
سحرخون
آیین بیدار باش سحری در برخی از مناطق روستایی شهرستان دلیجان و محلات با رسم «سحر خون» همراه بوده به طوری که فردی با رفتن بر بام، صدای خروس در می‌آورده و فردی نیز به عنوان جارچی، کوبه منازل را می کوبیده و با قرائت بلند آیات وحی و سردادن اذان، مردم را بیدار می‌کرده تا سحری بخورند و به عبادت بپردازند.
آیین سحرخوانی امروزه از بلندگوی مساجد در استان مرکزی پخش می‌شود و سحرخوانان محلی بیشتر در مناطق روستایی رسوم گذشته را زنده نگه می‌دارند.
خوراکی های ماه رمضان
پختن غذاهای محلی مانند شله زرد ،حلوای شیره انگور، شیر برنج و حلیم در هنگام افطار از رسوم بسیاری از مردم استان مرکزی است. روستائیان استان قبل از آمدن ماه رمضان سه نوع نان خانگی مخصوص ماه رمضان به نام‌های «فطیر شیر»، «نان گرده» و «نان شاطه»می‌پزند. برگزاری ختم قرآن و افطاری دادن نیز یکی دیگر از رسومی است که همچنان در این استان پابرجاست.
زنان روستایی تفرش در غروب روز ۲۱ ماه رمضان آیین حلواپزان برگزار می‌کنند و بخش اعظم این حلواها در بین مردم توزیع و بخش دیگر برای روز عید فطر نگهداری می‌شود.
افطاری دادن
افطاری دادن به دوستان، خویشان و آشنایان از دیگر امور پسندیده و متداول در سطح استان است و در این شب نشینی‌ها ضمن پذیرایی با چای و میوه و سایر تنقلات، مطالبی در مورد آداب و فضایل و برکات مختلف این ماه روحانی و مسائل دینی مطرح می‌شود.
دستگیری از فقرا و نیازمندان و بخشش مال و طعام در ایام رمضان از خصلت‌های خوب مردم این خطه است و بسیاری از خیران در مساجد با انداختن سفره‌های افطار در این باور و سنت اصیل مشارکت می‌کنند.
مراسم «شب افطاری»
همچنین «شب افطاری» یکی دیگر از آداب و رسوم مخصوص ماه مبارک رمضان در استان مرکزی است که می‌توان گفت در بیشتر شهرهای استان به صورت رسمی پابرجا است.
طبق رسم شب افطاری، در خانواده‌هایی که دختری را عقد کرده دارند مرسوم است که در یکی از شب‌های ماه مبارک رمضان خانواده داماد برای خانواده عروس به اصطلاح افطاری می‌برند. خانواده داماد با آماده کردن طبقی از چند نوع غذا، شیرینی و یک هدیه که مخصوص عروس است به خانه عروس می‌روند و آن شب را در منزل او سپری می‌کنند.